Spis Treści

1. Dieta bez nabiału — kiedy konieczne jest wykluczenie nabiału z diety?
2. Produkty wykluczone w diecie bez nabiału
3. Czym różni się alergia od nietolerancji na laktozę?
4. Źródła wapnia w diecie bez nabiału
5. Nietolerancja laktozy i alergia na mleko — jak uzupełniać niedobory?
6. Dieta bezmleczna dla dzieci i matek karmiących
7. Jak wygląda dobrze zbilansowana dieta bez nabiału?
8. Piśmiennictwo

Produkty mleczne budzą w nas różne emocje. Od miłośników nabiału w każdej postaci, poprzez ograniczających się do żółtego sera na pizzy czy zapiekance, a kończąc na tych, którzy od samego zapachu mleka dostają nudności. Jednak czy tego chcemy, czy nie, czasem trzeba wykluczyć nabiał z jadłospisu - całkowicie lub częściowo.

Niezależnie od tego, dlaczego decydujemy się na dietę eliminacyjną, warto zapoznać się z nią bliżej. Czym jest dieta bezmleczna, a czym bezlaktozowa? Kiedy je stosować? Na co zwrócić uwagę podczas komponowania jadłospisu diety bez nabiału? Zapraszam do lektury.

Dieta bez nabiału — kiedy konieczne jest wykluczenie nabiału z diety?

Wskazaniem zdrowotnym do stosowania diety bezmlecznej jest alergia na białka mleka krowiego, a do diety bezlaktozowej - nietolerancja laktozy. Zalecenia żywieniowe są różne dla obu tych schorzeń.

Choć nie jest to potwierdzone silnymi dowodami naukowymi, czasem dieta bez białka mleka krowiego (bmk) jest stosowana w chorobie Hashimoto, a korzystne efekty diety bez nabiału zaobserwowano także wspomagająco w leczeniu trądziku. Więcej informacji na ten temat przeczytasz w artykułach: Choroba Hashimoto - fakty i mity dietetyczne oraz Dieta podczas leczenia trądziku - najważniejsze informacje.

Produkty wykluczone w diecie bez nabiału

Dieta bez bmk (białka mleka krowiego)

Jadłospis diety bez białka mleka wyklucza wszystkie produkty mleczne. Panuje przekonanie, że przy alergii na białka mleka krowiego polecana jest zmiana na mleko kozie lub owcze. Niestety, wymienione zamienniki również mogą powodować objawy uczulenia. 

Produkty zakazane na diecie bezmlecznej to:

• mleko krowie, kozie, owcze,
• mleko bezlaktozowe,
• mleko skondensowane, w proszku, smakowe, acidofilne, zsiadłe,
• jogurty, kefiry, śmietany, maślanki, serwatka,
• sery twarogowe, żółte, pleśniowe, homogenizowane, kanapkowe, ziarniste, feta, mozzarella, mascarpone
• lody mleczne, bita śmietana, cukierki mleczne (np. krówki), mleczna czekolada, budynie i kaszki na mleku, kremy na bazie mleka czy śmietanki,
• masło (do smarowania bezpieczne będą tylko margaryny w 100% roślinne).

O tym czym zastąpić nabiał przeczytasz w dalszej części artykułu. Stosując dietę bezmleczną, powinniśmy zwracać uwagę na etykiety wszystkich produktów spożywczych. Jeśli może występować w nim mleko, producent ma obowiązek poinformować o tym na opakowaniu.

Dieta bez laktozy

O ile przy alergii na białka mleka należy wykluczyć nabiał w każdej postaci, o tyle w nietolerancji laktozy nie ma takiej konieczności. Pośród produktów mlecznych znajduje się spora grupa takich, które będą bezpieczne na diecie bezlaktozowej.  

Bardzo małą ilość laktozy zawierają sery podpuszczkowe (żółte), sery pleśniowe i masło. Więcej będą dostarczać twarogi, serek wiejski, mozzarella i feta, jednak często również te sery są dobrze tolerowane przez osoby na diecie bezlaktozowej.

Innymi bezpiecznymi produktami na diecie bez laktozy są fermentowane napoje mleczne, takie jak kefir, maślanka, jogurt i mleko acidofilne. Zawierają sporo laktozy, jednak zostanie ona w większej części odfermentowana przez bakterie fermentacji mlekowej.

Do produktów o dużej zawartości laktozy należy mleko w każdej postaci. Również przetwory produkowane z mleka - śmietana, śmietanka i lody mleczne będą zawierać znaczne ilości laktozy.

Na rynku dostępne są obecnie bezlaktozowe zamienniki produktów nabiałowych - mleko, serki wiejskie, twarogi, jogurty. To świetne rozwiązanie dla osób, które nie chcą rezygnować z nabiału, a nie tolerują laktozy.

Czym różni się alergia od nietolerancji na laktozę?

Wśród niepożądanych reakcji na pokarmy możemy wyróżnić toksyczne i nietoksyczne. Ta pierwsza wystąpi u każdego po spożyciu szkodliwego składnika (np. Salmonelli w tiramisu). Druga związana jest z nadwrażliwością pokarmową i wystąpi tylko u osoby z predyspozycjami - np. brakiem konkretnego enzymu trawiennego. W reakcjach nadwrażliwości może brać udział układ odpornościowy lub nie. W pierwszym przypadku będziemy mówić o alergii, a w drugim - o nietolerancji.

Objawy alergii na białka mleka i nietolerancji laktozy z przewodu pokarmowego mogą być podobne. Nie jesteśmy w stanie obiektywnie stwierdzić, czy problemy takie jak wzdęcia, biegunki, bóle brzucha i uczucie przelewania spowodowało u nas białko mleka czy laktoza.

Źródła wapnia w diecie bez nabiału

Nabiał jest szczególnie dobrym źródłem wapnia. Co jeść na diecie bezmlecznej, żeby dostarczyć odpowiednie ilości tego pierwiastka?

• zielone warzywa - kapusta, brukselka, jarmuż, brokuły, 
• fasola, groch, soczewica, ciecierzyca, soja, 
• szprotki i sardynki spożywane wraz ze szkieletem, 
• migdały i orzechy laskowe,
• nasiona maku i sezamu,
• suszone figi i morele,
• amarantus, komosa ryżowa (quinoa),
• tofu,
• wody wysokozmineralizowane,
• napoje stosowane jako zamienniki w diecie bezmlecznej (sojowe, ryżowe, kokosowe itp.)  - większość spośród tych produktów jest fortyfikowana wapniem.

Nietolerancja laktozy i alergia na mleko — jak uzupełniać niedobory?

Poza dostarczaniem sporej ilości wapnia, produkty mleczne są też dobrym źródłem białka oraz kilku witamin i fosforu. Jak wyeliminować nabiał z diety, aby dalej była ona zbilansowana? Stosując dietę bez białek mleka, musimy zapewnić podaż innych produktów, które uzupełnią potencjalne niedobory. 

• białko - jego spore ilości znajdują się w mięsie, rybach, jajach i nasionach roślin strączkowych,
• witamina A - dostarczą jej jaja, wątróbka, tłuste ryby i masło,
• witamina B2 -  jej źródłem będą mięso, pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, ryby, jaja, migdały oraz sezam,
• witamina B5 - zawarta jest w mięsie, jajach, pełnoziarnistych zbożach, drożdżach i otrębach, 
• witamina B12 - dostarczymy jej jedynie w produktach zwierzęcych - mięsie, rybach i jajach,
• witaminy D - jej źródłem są jaja, ryby oraz grzyby,
• fosfor - zawarty jest w wielu produktach, m.in. fasoli, migdałach, słoneczniku, kaszy gryczanej i płatkach owsianych.

Jedzenie bez nabiału z łatwością pokryje zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Produkty bez białek mleka są liczne i różnorodne, musimy jedynie zwrócić uwagę na urozmaicenie w naszej codziennej diecie. 

Ograniczenie produktów na diecie bezlaktozowej, w porównaniu z dietą całkowicie bezmleczną, jest niewielkie. W związku z tym, również ryzyko niedoborów pokarmowych jest znikome.

Dieta bezmleczna dla dzieci i matek karmiących

W okresie laktacji nie zaleca się wykluczania żadnych zdrowych pokarmów z diety, jednak zaobserwowano, że białka mleka krowiego mogą przenikać do mleka matki. Zdarza się, że część niemowląt reaguje na nie alergicznie. W takiej sytuacji konieczne jest wykluczenie białka mleka krowiego z diety mamy karmiącej. Efekty diety bezmlecznej powinny być zaobserwowane po około 3-4 tygodniach.

Alergia na białka mleka krowiego może utrzymywać się u małych dzieci przez kilka pierwszych lat życia. Z czasem zwykle nabywają tolerancji i w późniejszym wieku bez problemu tolerują produkty mleczne.

Ze względu na zwiększone potrzeby rosnącego organizmu, warto zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe zbilansowanie diety mamy karmiącej i małego dziecka. Przepisy w diecie bez mleka krowiego powinny uwzględniać poza-nabiałowe źródła wapnia, pełnowartościowe białko i potencjalnie deficytowe witaminy. 

Jak wygląda dobrze zbilansowana dieta bez nabiału?

Przy stosowaniu diety bez mleka i jego przetworów pojawia się ryzyko niedoborów pokarmowych. Przepis na dietę bez nabiału opiera się o poniższe zasady:

O ile w diagnostyce alergii pokarmowej możemy badać wrażliwość na kilka składników jednocześnie (w testach skórnych lub badaniach przeciwciał z krwi), o tyle diagnostyka nietolerancji jest bardziej mozolna. Na przykład przy podejrzeniu nietolerancji glutenu wykonujemy inne badania niż w przy nietolerancji laktozy (przeczytasz o nich w artykule Dieta bezglutenowa). Do diagnostyki tej drugiej służą przede wszystkim:

1. Spożywaj produkty różnorodne, sezonowe, pełnoziarniste.
2. Zadbaj o wapń - dostarczą go m.in. warzywa kapustne, orzechy i nasiona, ryby, wzbogacane mleka, tofu, wody mineralne.
3. Uważaj na składniki ograniczające przyswajanie wapnia - alkohol, kawę, herbatę, napoje gazowane, warzywa takie jak szpinak, szczaw, rabarbar.
4. Przypilnuj białka w diecie - dostarczą go produkty bezmleczne takie jak mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych, orzechy i nasiona.
5. Sprawdź, co zamiast nabiału dostarczy witamin A, D, B2, B5, B12 i D (wymienione we wcześniejszej części artykułu).

Piśmiennictwo

1. Zatwarnicki P.: Nietolerancja laktozy - przyczyny, objawy, diagnostyka. Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 3, 273–276
2. Małczyńska T.: Uczulenie na mleko krowie. Alergia Współczesna. XII 1999, 3 (03), 9-12
3. Podstawy dietetyki. Pod red. Bujko J. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008
4. Jarosz M., Traczyk I.: Alergie pokarmowe. W: Jarosz M: Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, 2011, 223-232
5. Walczak M., Grzelak T., Kramkowska M. i wsp.: Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia dzieci z alergią na białka mleka krowiego - badania pilotażowe. Nowiny Lekarskie 2013, 82, 2, 124–129
6. Michalczuk M., Sybilski A.: Nietolerancje pokarmowe. Pediatr Med Rodz 2010, 6 (3), 189-193
7. Czernecki T., Tarnogórski Z.: Alergeny i alergie pokarmowe. Żywność, 2002, 1(30), 19-33
8. Protasiewicz M., Iwaniak A.: Alergie pokarmowe i alergeny żywności. Bromatol Chem Toksykol, XLVII, 2014, 2, 237 – 242
9. Kaczmarski M., Maciorkowska E., Jastrzębska J.: Alergia i nietolerancja pokarmowa u dzieci. Rola diety eliminacyjnej. Alergia Astma Immunologia, 1996, 1, 7-11
10. Rychlik U., Marszałek A.: Nietolerancja laktozy - współczesny stan wiedzy. Journal of Laboratory Diagnostics, 2013, 49, 1, 71-73
11. Kurek M.: Alergia i pseudoalergia pokarmowa u młodzieży i osób dorosłych. Alergia Astma Immunologia, 1998, 3(2), 66-75
12. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. t.2. Pod red. Gawęcki J., Grzymisławski M. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2010
13. Grober U.: Micronutrients. Metabolic Tuning - Prevention - Therapy. MedPharm 2009
14. Pachocka L.: Nomenklatura diet. W: Jarosz M: Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, 2011, 160-167