Ciąża to okres, podczas którego w organizmie kobiety odbywa się wiele zmian. Mogą one także prowadzić do różnych zaburzeń fizjologicznych. Ich celem jest zapewnienie odpowiedniego rozwoju dziecka, jednak w przypadku utrzymującej się podwyższonej glukozy u kobiety w ciąży, zagrożenie może dotyczyć również jej nienarodzonego dziecka. Czas przyjrzeć się więc cukrzycy ciążowej!
Czym jest cukrzyca ciążowa?
Cukrzyca ciążowa jest najczęstszym powikłaniem metabolicznym w ciąży. W Europie dotyczy 3-5% ciężarnych1 i powtarza się u 1/3 kobiet w przypadku kolejnej ciąży [2]. Obecnie definiujemy ją jako każdą nieprawidłowość gospodarki węglowodanowej wykrytą podczas ciąży. A jej wystąpienie może sprzyjać pojawieniu się cukrzycy typu 2 u matki w dalszych latach życia [3].
Jeśli interesuje Cię ten artykuł, zobacz również wpis Aleksandry Pichur, dotyczący tego samego tematu.
Jak powstaje cukrzyca ciążowa?
U kobiet w ciąży w sposób naturalny wytwarza się insulinooporność, czyli stan, w którym mamy obniżoną wrażliwość tkanek na insulinę. Wynika to z działania hormonów, które oddziałują na organizm w sposób odwrotny od insuliny [4].
Na początku ciąży potrzebne jest, aby w organizmie mamy nagromadziły się różne związki energetyczne, które będą sprzyjały rozwojowi dziecka. W drugiej połowie ciąży, gdy następuje coraz szybszy wzrost jego rozwoju, wzrasta także insulinooporność [5].
A zatem insulina przestaje sobie radzić z coraz większą ilością glukozy w organizmie mamy. W efekcie może dojść do jej nadmiarów w organizmie, a to przyczynia się do powstania cukrzycy ciążowej.
Czynniki rozwoju cukrzycy mogą dotyczyć różnych kwestii. Duże znaczenie oprócz wymienionych poniżej, ma także nasz styl życia. W przypadku, gdy nasza dieta jest nieodpowiednia, dominuje w niej cukier, białko zwierzęce (a zwłaszcza mięso czerwone), produkty typu fast food, słodycze i słone przekąski, możemy się spodziewać nieprawidłowych wyników stężenia glukozy w naszej krwi.
Warto więc temu przeciwdziałać!
Kogo najczęściej dotyczy cukrzyca ciążowa?
Najczęściej cukrzyca ciążowa może dotyczyć kobiet, które charakteryzują się następującymi czynnikami [6]:
- wiekiem powyżej 35 roku życia,
- zdiagnozowanym zespołem policystycznych jajników,
- urodzeniem dzieci z masą ciała powyżej 4 kg,
- nadciśnieniem tętniczym, nadwagą, otyłością przed ciążą,
- przebytą cukrzycą ciążową,
- urodzeniem kilku dzieci,
- urodzeniem noworodka z wadą rozwojową,
- cukrzycą typu 2 w rodzinie.
Skutki cukrzycy ciążowej
Cukrzyca ciążowa ma ogromne znaczenie dla zdrowia matki i jej dziecka. Glukoza, na którą działa insulina, przenika przez barierę łożyskową. A zatem im wyższy jej poziom, tym wyższy będzie u dziecka. To z kolei będzie sprzyjało tzw. makrosomii płodu, czyli masie urodzeniowej powyżej 4 kg. Jest to najczęstsze powikłanie cukrzycy ciążowej.
Kobiety cierpiące na cukrzycę ciążową mają też często nadciśnienie i może u nich wystąpić stan przedrzucawkowy [7]. Jest to także niebezpieczne dla dziecka, gdyż może doprowadzić do wystąpienia wad wrodzonych, najczęściej w obrębie układu nerwowego i serca.
Jak diagnozujemy cukrzycę ciążową?
W początkowym okresie ciąży, cukrzyca ciążowa może nie dać o sobie znać. Dlatego, aby ją rozpoznać powinniśmy wykonać badanie glukozy na czczo (pomiar glukozy we krwi żylnej), już na początku ciąży.
Jak odczytać wyniki?
- prawidłowa poziom glukozy na czczo u kobiety w ciąży powinien wynosić <92 mg/dl. W takiej sytuacji lekarz może zlecić test doustnego obciążania 75g glukozy, podczas którego wykonujemy pomiar przez 2 godziny, dopiero w 24-28 tygodniu ciąży.
- jeśli wynik będzie w zakresie 92-125 mg/dl, test obciążenia glukozą należy wykonać jak najszybciej.
- gdy wartość przekroczy 126 mg/dl, koniecznie trzeba powtórzyć badanie w najbliższych dniach. Dwukrotny wynik powyżej 126 mg/dl oznacza cukrzycę w ciąży.
Aktualnie w Polsce u kobiet w ciąży wykonujemy oznaczenie glukozy na czczo, po godzinie od przyjęcia 75 g glukozy i po dwóch godzinach od jej przyjęcia. Na badanie powinnyśmy się zgłosić rano, około 8-10 godzin od ostatniego posiłku i nie zmieniać swoich nawyków żywieniowych kilka dni przed badaniem.
W trakcie badania powinnyśmy siedzieć, nic nie podjadać, nie pić i nie palić papierosów. Wyjątkowo kobietom, które nie są w stanie wypić tak słodkiego napoju, można dodać parę kropel soku z cytryny. Dla niektórych pań wypicie jest niemożliwe i kończy się mdłościami. Należy wtedy przyjść na badanie w innym terminie.
Jak leczymy cukrzycę ciążową?
Najważniejszym celem leczenia jest przede wszystkim obniżenie stężenia glukozy we krwi. W tym celu stosujemy odpowiednią dietę – opartą na niskim indeksie glikemicznym oraz ewentualnie podajemy insulinę. Bazą jest żywienie, które ma doprowadzić do obniżenia glukozy do zalecanych norm już w ciągu pierwszych 5-7 dni [9].
Jeśli nie uda się doprowadzić do właściwej wartości glukozy w ciągu wspomnianego okresu, konieczne staje się podanie insuliny. Zazwyczaj po porodzie zapotrzebowanie tkanek na insulinę zmniejsza się i możemy ją odstawić.
Kobiety w ciąży powinny także stale kontrolować aktualny poziom cukru we krwi, do czego służy im glukometr (urządzenie mierzące poziom cukru we krwi z palca).
Docelowe wartości to [8]:
- na czczo i między posiłkami: 60-90 mg/dl
- godzinę po rozpoczęciu posiłku: < 140 mg/dl
- między 2 a 4 godziną: 70-90 mg/dl
Dodatkowo można jeszcze zbadać odsetek hemoglobiny glikowanej (%HbA1c), która mówi nam o tym jak wysoki był poziom glukozy w organizmie w ciągu 3 ostatnich miesięcy . U kobiet w ciąży dobrze by było, żeby wynosił on <6,5% w I trymestrze i <6% w II i III trymestrze [10].
Jaką dietę należy stosować w przypadku cukrzycy ciążowej?
Aby osiągnąć prawidłowe wyniki poziomu cukru we krwi, kluczowe jest zastosowanie odpowiedniej diety. Jak wspomniałam wcześniej, powinna to być dieta oparta na niskim indeksie glikemicznym. Mówiąc prościej, powinnyśmy sięgać po produkty, które będę powodowały niewielkie podnoszenie się cukru we krwi po ich zjedzeniu.
W tym celu kluczowe będzie ustalenie odpowiedniego zapotrzebowania energetycznego, rozkładu makroskładników oraz ustalenie liczby posiłków. Najważniejsze będzie oszacowanie prawidłowej podaży węglowodanów, aby ich ilość nie była ani za niska, ani zbyt wysoka.
Pierwszym krokiem powinna być modyfikacja stylu życia – zarówno w kwestii diety, jak i aktywność fizycznej. Warto w tym przypadku skorzystać z porady specjalistów – lekarza, dietetyka i fizjoterapeuty.
W naszej diecie powinny pojawiać się głównie nieprzetworzone produkty. Na obniżenie poziomu glukozy we krwi dobrze będzie wpływał m.in. błonnik, który znajdziemy w owocach, warzywach i produktach pełnoziarnistych. Dobrze będzie także włączyć do jadłospisu białko roślinne, np. rośliny strączkowe. Kawę i herbatę powinnyśmy spożywać w umiarkowanych ilościach i raczej słabe.
Kluczowe będzie dostarczenie odpowiedniej podaży wapnia, głównie z produktów mlecznych lub ich wegańskich odpowiedników. Dobry pomysłem może być wdrożenie diety śródziemnomorskiej, która bazuje na świeżych owocach i warzywach, oliwie, orzechach, rybach i chudym mięsie.
Powinnyśmy zadbać także o poziom kwasów omega-3 i suplementować je wg zaleceń lekarza. Na własną rękę nie powinnyśmy brać żadnych suplementów.
Czy cukrzycy ciążowej można zapobiec?
Jak to często mówimy - lepiej zapobiegać niż leczyć, a zatem dobrze jest wdrożyć działania, które uchronią nas przed omawianą chorobą. Zapobieganie cukrzycy ciążowej polega głównie na utrzymywaniu należnej masy ciała, czyli dbaniu o to, abyśmy nie miały nadwagi. Powinnyśmy także kontrolować swoje ciśnienie oraz zadbać o prawidłowe odżywianie, by zapobiec ewentualnym niedoborom w diecie [11].
Co ciekawe, już niewielkie zmiany mogą wpłynąć na ryzyko pojawianie się cukrzycy w ciąży. Jak podają badania, wystarczy zamienić 5% energii pochodzącej z białek zwierzęcych na tę z białek roślinnych, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju tej choroby aż o 51%[12]!
Podsumowanie
Podsumowując dieta w cukrzycy ciążowej może być idealnym sposobem leczenia, dlatego warto zadbać o to, co znajduje się na naszym talerzu. Odpowiednia podaż energii i rozkład makroskładników pomogą w kontrolowaniu choroby i obniżeniu stężenia glukozy we krwi. Kontrolowana cukrzyca ciążowa nie jest niebezpieczna dla matki i dziecka, ale zawsze należy być pod opieką specjalisty i stosować się do jego zaleceń. Modyfikacja stylu życia jest pierwszym krokiem, aby wyregulować chorobę i doczekać szczęśliwego rozwiązania ciąży.
Bibliografia:
1] American Diabetes Association: Gestational Diabetes Mellitus Diabetes Care, 2004, 27, 88-90
2] MacNeill S., Dodds L., Hamilton D., Armson B., VandenHof M., Rates and risk factors for recurrence of gestational diabetes. Diabetes Care, 2001, 24 (4), 659-662
3] Bellamy L., Casas J.P., Hingorani A.D., Williams D., Type 2 diabetes mellitus after gestational diabetes: a systematic review and metaanalysis, :=Lancet, 2009, 373, 1773-1779
4] Bowes S., Hennessy T., Umpelby A., Benn J. Jackson N., Boroujerdi M. i wsp., Measurement of glucose metabolism and insulin secretion during normal pregnancy and pregnancy complicated by gestational diabetes. Diabetologia, 1996, 9, 976-983
5] Durnin J., Energy requirements of pregnancy, Diabetes, 1991, 40, 152-156
6] Cypryk K., Szymczak W., Czupryniak L., Sobczak M., Lewinski A., Gestational diabetes mellitus – an analysis of risk factors. Endokrynol Pol., 2008, 59, 393-397
7] Ovensen P., Jensen D., Damm P., Rasmussen S., Kesmodel U., Maternal and neonatal outcomes, in pregnancies complicated by gestational diabetes and health problems in children, Acta Paediatr, 2015, 28, 1720-1724
8] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2018, Diabetologia Praktyczna, 2018
[9] Alwan N., Tuffnell D., West J., Treatments dor gestational diabetes, Cochrane Databes Syst Rev, 2009, 8,3
[10] Kim C., Herman W., Cheung N., Gunderson E., Richardson C., Comparison of hemoglobi A1c with fasting plasma glucose and 2-h postchallenge glucose for risk stratification among women with recent gestational diabetes mmellitus, Diabetes Care, 2011, 34, 9, 1949-1951
[11] Morisset A., St-Yves A., Veillette J., Weisnagel S., Tchernof A., Robitaille J., Prevention of gestational diabetetes mellitus: a review of studies on weight managment. Diabetes Metab Res Rev, 2010, 26, 1, 17-25
12]Mijatkovic-Vukas J., Capling L., Cheng S. i wsp., Associations of diet and physical activity with risk for gestational diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis, Nutritiens, 2018, 10, 698
