SPIS TREŚCI

• 1. Dieta bezglutenowa - dla kogo?
• 2. Celiaklia
• - Diagnostyka celiakli
• 3. Alergia na gluten
• 4. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten
• 5. Czym jest gluten i w jakich produktach się znajduje?
• 6. Produkty bezglutenowe
• 7. Korzyści i zagrożenia związane ze stosowaniem diety bezglutenowej
• 8. Jak powinna wyglądać prawidłowo zbilansowana dieta bezglutenowa?
• 9. Podsumowanie

?❗ Pamiętaj, że do przygotowywania posiłków niskoglutenowych nie używam produktów zawierających gluten. Jednak nie mogę mieć pewność, że posiłki nie zostaną zanieczyszczone glutenem. Nadal jest to jednak świetne wyjście dla osób z nietolerancją.

W ostatnich latach diety bezglutenowe zyskują na popularności. W Stanach Zjednoczonych, w przeciągu 2 lat (2013-2015) przemysł bezglutenowy odnotował 136% wzrost sprzedaży, osiągając szacowane przychody na poziomie 11,6 miliarda dolarów. W przypadku niektórych chorób eliminacja glutenu z diety jest to konieczna, jednak należy podkreślić, że nie będzie on szkodził zdrowym osobom.

Dieta niskoglutenowa — wskazania

Dieta niskoglutenowa, a więc ograniczająca gluten do minimum, jednak zakładająca ryzyko zanieczyszczenia nim na etapie produkcyjnym, może mieć zastosowanie jedynie w sytuacjach, kiedy nie występuje alergia na gluten ani choroba trzewna - celiakia. 

Warto podkreślić, że stosowanie diety niskoglutenowej powinno być podparte wskazaniami zdrowotnymi. Wykluczenie glutenu z diety wiąże się ze sporym ograniczeniem produktów, dlatego też zbilansowanie takiego jadłospisu jest trudniejsze, a ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych - większe.

Na czym polega dieta bezglutenowa, a na czym niskoglutenowa? Kiedy powinniśmy ją stosować? Jakie produkty zawierają gluten i czym on jest? Przeczytasz o tym w poniższym artykule. 

Gluten jest białkiem, obecnym w następujących zbożach:

• pszenicy (również durum i orkisz)
• życie,
• jęczmieniu,
• owsie*

*  Certyfikowany, czysty owies, jest dostępny w niektórych państwach.

Czego nie można jeść na diecie bezglutenowej? W związku z obecnością glutenu w wymienionych zbożach, zawierają go także przetwory z nich produkowane: mąki, płatki, otręby, makarony, kasze i kaszki (manna, kuskus, pęczak, jęczmienna - mazurska, perłowa), pieczywo, kiełki i inne produkty ich przetwórstwa. Gdzie jest najwięcej glutenu spośród wszystkich tych produktów? Ze względu na najwyższą zawartość glutenu w pszenicy to właśnie w jej przetworach będzie go najwięcej.

Gluten może być również ukryty w składzie produktu, często dodawany jest w celu poprawy konsystencji. Przykładowym produktem, który na pierwszy rzut oka nie wydają się być potencjalnym źródłem glutenu, są napoje - jednak jeśli będą słodzone słodem jęczmiennym, należą do niedozwolonych. Producent ma obowiązek poinformować na etykiecie produktu, jeśli może zawierać gluten.

Celiakia — co to jest i czym się objawia?

Choroba trzewna (celiakia) jest trwałą nietolerancją glutenu. U chorujących gluten powoduje pobudzenie układu odpornościowego i atakowanie kosmków jelitowych, które odpowiadają za wchłanianie strawionego pokarmu. W efekcie dochodzi do ich zmniejszenia, a w końcu zaniku. Powoduje to zaburzenie wchłaniania wielu składników odżywczych oraz wtórne nietolerancje (np. laktozy). Dlatego też często osoby chore muszą stosować jednocześnie dietę bezglutenową i bez laktozy. 

Do najbardziej typowych objawów celiakii należą wzdęcia, bóle brzucha, biegunka, utrata masy ciała, niedokrwistość, niedobory białkowe i innych składników. Czasem chorobie towarzyszą objawy niespecyficzne, m.in.: zmiany skórne, osteoporoza, kurcze i osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia miesiączkowania, tężyczka, stałe uczucie zmęczenia.

Dieta niskoglutenowa i dieta bezglutenowa — czym się charakteryzują?

Dieta bezglutenowa zakłada całkowite wykluczenie glutenu z diety. Dla chorych na celiakię nawet najmniejsza ilość glutenu może uszkadzać jelita. Dlatego zgodnie z rozporządzeniem Unii Europejskiej, żywność bezglutenowa to produkty, które zawierają mniej niż 20 mg w glutenu w 1 kg produktu. Produkty spełniające to wymaganie mogą być oznaczone symbolem przekreślonego kłosa.

Dieta niskoglutenowa również wyklucza z jadłospisu produkty glutenowe, jednak potrawy mogą zostać zanieczyszczone glutenem podczas przygotowywania dań, np. jeśli używamy jednej deski do krojenia lub w pomieszczeniu, w którym przygotowujemy posiłki, znajdują się produkty zawierające gluten.

Czy jajka mają gluten? Podobnie jak inne produkty białkowe (mięso, ryby, mleko, jogurty itp.) należą do żywności naturalnie bezglutenowej. Do bezglutenowego jedzenia zaliczamy też: świeże owoce, warzywa, ziemniaki i tłuszcze. Wiele spośród zbóż może również być bezpiecznie stosowanych na diecie bezglutenowej, ponieważ nie zawierają glutenu. Do zbóż naturalnie bezglutenowych należą między innymi gryka, ryż, proso, amarantus, komosa ryżowa (quinoa), teff i kukurydza.

Bezpieczne produkty w diecie bezglutenowej to także przetwory wyprodukowane z powyższych zbóż: mąki, makarony, płatki, kasze (gryczana, jaglana, kukurydziana, ryżowa), skrobia kukurydziana, tapioka (produkowana z manioku), wafle ryżowe i kukurydziane.

Poza produktami i zbożami naturalnie bezglutenowymi, na rynku dostępny jest szeroki asortyment gotowego jedzenia bezglutenowego, m.in.: pieczywo, przekąski, ciastka czy inne słodycze. Często tego typu żywność jest wysokoprzetworzona, zawiera sporo złych tłuszczów, a także cukru i soli, do tego nie jest tania. Czego nie jeść na diecie bezglutenowej? Na pewno produktów, których skład jest długi i skomplikowany. 

Jak powinna wyglądać prawidłowo ułożona zbilansowana dieta niskoglutenowa?

Dieta niskoglutenowa jest dietą eliminacyjną i wyklucza szereg produktów. Wykluczenie glutenu może wiązać się z ryzykiem niedoborów - zwłaszcza składników mineralnych i witamin. Przetworzone produkty bezglutenowe są uboższe o wiele składników odżywczych. Dlatego pamiętajmy nie tylko o tym czego nie wolno na diecie bezglutenowej, ale też co powinniśmy. W takim razie co jeść na diecie bezglutenowej, aby była zbilansowana? Odpowiednie zróżnicowanie i bazowanie w jadłospisie na zbożach naturalnie bezglutenowych oraz nasionach roślin strączkowych, orzechach, warzywach i owocach, pozwala na pokrycie zapotrzebowania na wszystkie niezbędne składniki odżywcze.

Wskazówką do komponowania codziennego jadłospisu może być Piramida Zdrowego Żywienia, opisana w artykule na temat diety zbilansowanej.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten — czym się objawia?

W ostatnich latach została zdefiniowana nowa jednostka chorobowa - nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Występuje u około 6% społeczeństwa. Jednak mogą to być zawyżone szacunki, ponieważ zdarza się, że choroba jest mylona z alergią na pszenicę czy nietolerancją węglowodanów fermentujących w jelicie (FODMAP).

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten charakteryzuje się występowaniem podobnych dolegliwości jak przy chorobie trzewnej. Na podstawie samych objawów nie da się rozróżnić tych dwóch chorób. Jednak nieceliakalna nadwrażliwość na gluten nie ma podłoża autoimmunologicznego i nie odnotowuje się w jej przebiegu zniszczenia kosmków jelitowych. Obserwuje się, że objawy choroby ustępują po zastosowaniu diety bezglutenowej, a ponowne spożycie glutenu powoduje nawrót dolegliwości.

Dieta niskoglutenowa i bezglutenowa — dla kogo?

Ze względu na możliwą obecność glutenu w wielu artykułach spożywczych, asortyment dostępnych produktów na diecie bezglutenowej jest ograniczony. W związku z tym ważne jest, aby jego wykluczenie było przemyślane i oparte na wskazaniach zdrowotnych. Przed włączeniem diety eliminującej gluten należy przejść odpowiednią diagnostykę i sprawdzić, czy rzeczywiście jej potrzebujemy.

Dieta bezglutenowa znajduje zastosowanie przede wszystkim w celiakii (chorobie trzewnej) oraz jej skórnej manifestacji - chorobie Duhringa oraz alergii na gluten.

Przy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten wykluczenie go z diety również jest konieczne.

Zdarza się, że ograniczenie glutenu jest również stosowane przy chorobie Hashimoto, autyzmie czy zespole jelita drażliwego. Jednak nie ma silnych dowodów naukowych, które potwierdzają słuszność takiego podejścia. Potrzeba większej liczby badań w tym zakresie.

Pozytywny wpływ diety niskoglutenowej na zdrowie

W przypadku celiakii stosowanie ścisłej diety bezglutenowej jest jedynym sposobem leczenia, a włączenie jej powoduje ustąpienie objawów chorobowych. Jest to ogromny ratunek dla pacjentów, którzy zmagają się z bardzo dotkliwymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego i nie tylko. Dodatkowo nieprzestrzeganie diety i spożywanie nawet śladowych ilości glutenu, może prowadzić do wyniszczenia organizmu i powikłań, w tym - nowotworów jelita cienkiego. Dieta bezglutenowa jest więc ważna również ze względu na prewencję chorób.

Dieta bezglutenowa będzie poprawiać stan zdrowia osób z alergią na gluten. W przypadku nieceliakalnej nietolerancji glutenu dieta niskoglutenowa pomoże wyeliminować nieprzyjemne dolegliwości takie jak bóle brzucha, wzdęcia, biegunki.

Piśmiennictwo

1. Reilly N.: The Gluten-Free Diet: Recognizing Fact, Fiction, and Fad. J Pediatr. 2016, 175, s. 206–210.
2. Rybicka I., Gliszczyńska-Świgło A.: Niedobory składników odżywczych w diecie bezglutenowej. Probl Hig Epidemiol 2016, 97(3): 183-186
3. Diez-Sampedro A., Olenick M., Maltseva T. i wsp.: A Gluten-Free Diet, Not an Appropriate Choice without Medical Diagnosis. J Nutr Metab 2019, Jul 1, 2019: 2438934. doi: 10.1155/2019/2438934.
4. Jarosz M., Wojtasik A., Wierzejska R. i wsp.: Choroba trzewna. W: Jarosz M: Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, 2011, s.210-217
5. Hozyasz K.: Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) - choroba ponownie odkryta. Family Medicine & Primary Care Review 2016; 18, 1: 79–83
6. Fasano A, Sapone A, Zevallos V, i in. Nonceliac gluten sensitivity. Gastroenterology. 2015, 148(6), s.1195–1204. 
7. https://celiakia.pl/objawy-alergii-na-gluten/
8. Przetaczek-Rożnowska I., Bubis E.: Zboża bezglutenowe alternatywą dla osób chorych na celiakię. Kosmos 2016, tom 65,1(310), s.127-141
9. Rostami K., Bold J., Parr A. i wsp.: Gluten-Free Diet Indications, Safety, Quality, Labels and Challenges. Nutrients 2017, 9, s. 846
10. Michota-Katulska E., Zegan M., Leydy K.: Zasadność stosowania diety bezglutenowej. Med Rodz 2017, 20(4), s. 259-264
11. Bascunan K., Vespa M., Araya M.: Celiac disease: understanding the gluten-free diet. Eur J Nutr. 2017, 56(2), s. 449-459