Temat diety ketogenicznej od pewnego czasu stał się popularny zarówno wśród środowiska naukowego jak i populacji ogólnej [1]. Uważa się ją za potencjalną metodę leczenia żywieniowego chorób takich jak między innymi lekooporna padaczka, choroba Alzheimera czy zespół Parkinsona, prowadzone są badania nad stosowaniem jej w terapii cukrzycy typu 2 czy otyłości [2-6]. Coraz częściej jej temat pojawia się w kontekście diety odchudzającej. Nie da się ukryć, że dieta ketogeniczna wzbudza wiele kontrowersji, a mimo tego wiele osób decyduje się na zmianę dotychczasowego sposobu żywienia i stosowanie jej w codziennym menu. Czy jest to dobry pomysł i czy dieta keto jest zdrowa? Na czym właściwie polega dieta ketogeniczna?
Dieta ketogeniczna - czym się charakteryzuje?
Najpierw zastanówmy się, co to jest dieta ketogeniczna. Nazwa diety ketogenicznej, inaczej ketogennej lub w skrócie diety keto charakteryzuje sposób odżywiania prowadzący do powstawania związków ketonowych i wprowadzenia organizmu w stan ketozy, podobnie jak w przypadku głodówki. Przy standardowym spożyciu węglowodanów paliwem dla komórek jest glukoza, która zostaje pobierana przez komórki oraz odkładana w postaci glikogenu w wątrobie i mięśniach, natomiast jej nadmiar jest przekształcany do postaci trójglicerydów (tłuszczów) [7]. Dieta ketogenna wymusza na organizmie zmianę źródła energii z węglowodanów (glukozy) na tłuszcze - składnik dostarczany ze wspomnianą dietą w największej ilości. Dzieje się tak, ponieważ niskie stężenie glukozy we krwi sprawia, że poziom insuliny jest obniżony, to z kolei wraz z wysokim poziomem adrenaliny prowadzi do uwalniania wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu z komórek tkanki tłuszczowej. W rezultacie zmienionego metabolizmu wzrasta stężenie produkowanych przez wątrobę oraz w mniejszym stopniu przez nerki ciał ketonowych we krwi [1, 2]. Jest to dieta niskowęglowodanowa i wysokotłuszczowa.
Jakie są główne zasady diety ketogenicznej?
Wiemy już, czym jest dieta ketogeniczna, ale jakie są jej główne zasady? Polega ona na spożyciu produktów obfitujących głównie w tłuszcze, z adekwatną do zapotrzebowania lub zmniejszoną zawartością białka oraz bardzo niską ilością węglowodanów. W piśmiennictwie naukowym opisano wiele odmian diety ketogennej różniących się pod względem proporcji komponentów odżywczych, które zmieniały się na przestrzeni lat wraz z rozwojem dietetyki. Początkowo proporcje składników dobierano na zasadzie 80% tłuszczów, 15% białka oraz 5% węglowodanów, jednakże z czasem powstało wiele różniących się kombinacji [8]. W literaturze pojawiają się jadłospisy, w których nawet 90% energii pochodziło z tłuszczów, gdy dieta nie była utrzymywana przez długi czas. W innych przypadkach kierowano się stosunkiem 4:1, gdzie na 4g tłuszczu przypada 1g białka i węglowodanów łącznie lub 3:1, co oznacza 3g tłuszczu na 1 g białka i węglowodanów łącznie [9, 10, 11]. W praktyce ilość spożytych węglowodanów ogranicza się zazwyczaj <50g/ dobę [1,2].
Co można jeść na diecie ketogenicznej?
Dieta ketogeniczna to głównie produkty wysokotłuszczowe, z eliminacją produktów będących źródłem węglowodanów. Przepisy w diecie ketonowej powinny opierać się zwłaszcza na zdrowych tłuszczach w postaci ryb morskich, tłuszczów roślinnych (oliwa, orzechy, pestki i nasiona), awokado. Ważne, aby pamiętać o uwzględnieniu w diecie świeżych warzyw niskowęglowodanowych, które wzbogacą dietę w błonnik, składniki mineralne oraz witaminy. Podobnie jak w każdej innej, w keto diecie produkty takie jak boczek czy mięso czerwone, jako źródło nasyconych kwasów tłuszczowych mających negatywny wpływ na układ krążenia powinny być limitowane w każdej diecie, także tej keto. Przeciwwskazane są wszelkie tradycyjne źródła węglowodanów. Chcesz spróbować diety ketogenicznej, ale nie wiesz co jeść? W tabeli zawarto przykładowe produkty, które można i których nie należy jeść w diecie ketogenicznej:
Tabela 1. Przykładowe produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie ketogenicznej [9].
| Składnik odżywczy | Produkty zalecane | Produkty przeciwwskazane |
| Tłuszcze | oliwa z oliwek, olej rzepakowy, oleje spożywcze, masło, majonez, śmietana (należy jednak pamiętać, że zawiera ona również węglowodany i białko) | kasze, pieczywo z tradycyjnej mąki, makarony, ziemniaki, cukier i wyroby cukiernicze, słodycze, dżemy, miody, galaretki, lody, słodkie napoje, syropy, leki z dodatkiem cukru, mleko, owoce i warzywa niewymienione jako zalecane |
| Białka | chude mięso: ryby, drób, chude wędliny, tłuste ryby morskie, ser feta, mozzarella, ser mozzarella, ser biały tłusty, jaja, mleczko kokosowe, orzechy, nasiona | |
| Węglowodany | cukinia, brokuły, kalafior, kapusta, kapusta pekińska, ogórek, ogórek kiszony, papryka, pomidory, pory, rzodkiewka, sałata zielona, seler naciowy, szczypiorek, szpinak, pieczarki, grejpfruty, jabłka, mandarynki, pomarańcze, truskawki, awokado |
Dieta ketogeniczna - wady
- krótkotrwałe wystąpienie objawów takich jak złe samopoczucie, zmęczenie, ból głowy, zawroty głowy, nudności, wymioty, zaparcia i niska tolerancja wysiłku, zwanych potocznie mianem “ketogrypy”
- utrata apetytu, która nie jest pożądana u pacjentów zagrożonych niedożywieniem (chorych na nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne)
- wysoka restrykcyjność oraz konieczność sumiennego stosowania określonych jadłospisów, niska atrakcyjność smakowa posiłków, przez co ciężko jest utrzymać dietę ketogeniczną przez dłuższy czas
- długotrwałe skutki uboczne obejmują niedobór witamin i składników mineralnych, stłuszczenie wątroby, kamicę nerkową, zaburzenia elektrolitowe, niedocukrzenie, hipoproteinemię, a nawet uszkodzenie serca
- ryzyko podwyższonego stężenia cholesterolu i przedwczesnej miażdżycy naczyń
- nie powinna być stosowana m.in. u osób z niewydolnością wątroby, zapaleniem trzustki, wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu tłuszczów czy porfirią
Dieta ketogeniczna - zalety
- zmniejsza apetyt - efekt ten jest pożądany w kontekście stosowania diety w leczeniu otyłości, dodatkowo początkowa utrata masy ciała może być szybsza niż w przypadku innych diet niskoenergetycznych dzięki zmniejszeniu rezerw glikogenu (a tym samym wody) w organizmie
- potencjalny korzystny wpływ na obniżenie stężenia glukozy we krwi oraz insulinowrażliwość, co sprawia, że może być pomocna w przypadku insulinooporności i leczenia cukrzycy
- potwierdzona skuteczność w przypadku padaczki lekoopornej oraz jako terapia uzupełniająca w przypadku innych chorób neurologicznych, m.in. choroby Alzheimera, chorobie Parkinsona, udarach, stwardnieniu zanikowym bocznym [1, 2, 7]
Jakie są efekty stosowania diety ketogenicznej?
Podsumowując wśród efektów diety ketogenicznej można wymienić m.in. zmniejszenie apetytu, początkowo szybszą utratę masy ciała w porównaniu z innymi stosowanymi dietami, zmniejszenie insulinooporności, korzystne działanie w przypadku chorób neurodegeneracyjnych, ale też ryzyko powstania kamicy nerkowej, stłuszczenia wątroby, miażdżycy, zaburzeń elektrolitowych, niedocukrzenia, hipoproteinemi, uszkodzenia serca czy niedoborów witamin i minerałów przy długotrwałym stosowaniu.
Warto pamiętać o tym, że efekty działania diety ketogenicznej mogą być różne w zależności od tego, jakie produkty będą jej bazą - czy będą to w głównej mierze produkty zwierzęce czy roślinne, czy w diecie będą obecne warzywa i owoce. Z tego powodu nie jest łatwo jednoznacznie określić, czy dieta ketogeniczna jest zdrowa. Z pewnością jej stosowanie w niektórych przypadkach jest bardzo dobrą metodą leczniczą, jednak powinna być stosowana z właściwych wskazań i pod uważną kontrolą specjalistów.
Dieta ketogeniczna - przykładowy jadłospis
Poniżej przedstawiono posiłki, które pozwolą zrozumieć, jak w praktyce wygląda przykładowa dieta keto:
Śniadanie: Szakszuka z szynką z indyka z pomidorami i bazylią
Drugie śniadanie: Sałatka z awokado i tuńczyka
Obiad: Łosoś w sosie szpinakowym
Podwieczorek: Serek wiejski z truskawkami i orzechami nerkowca
Kolacja: Chleb czystoziarnisty z sałatą, polędwicą i serem mozzarella
Bibliografia:
- Pondel, N., Liśkiewicz, D., & Liśkiewicz, A. (2020). Dieta ketogeniczna-mechanizm działania i perspektywy zastosowania w terapii: dane z badań klinicznych. Postępy Biochemii, 66(3), 270a-286.
- Allen B.G., Bhatia S.K., Anderson C.M., i wsp.: Ketogenic diets as an adjuvant cancer therapy: History and potential mechanism. Redox Biology, 2014; 2: 963–970
- Seyfried T.N., Marsh J., Shelton L.M., i wsp.: Is the restricted ketogenic diet a viable alternative to the standard of care for managing malignant brain cancer? Epilepsy Res, 2012; 100;3: 310-26
- Ghazavi A., Tonekaboni S.H., Karimzadeh P., i wsp.: The Ketogenic and Atkins Diets Effect on Intractable Epilepsy: A Comparison. Iran J Child Neurol, 2014; 8;3: 12-17
- Azevedo P., Pereira L., i Teixeira N.R.: Neurobiochemical mechanisms of a ketogenic diet in refractory epilepsy. Clinics, 2014; 69;10: 699-705
- Imai K., Ishihara E., i Ikeda H.: Dietary therapy of epilepsy. Nihon Rinsho, 2014; 72;5: 875-80
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-ketogenna/
- Napoli E., Dueñas N., i Giulivi C.: Potential therapeutic use of the ketogenic diet in autism spectrum disorders. . Frontiers in Pediatrics, 2014; 2: 69
- Ciborowska H. Dieta ketogenna, w: Dietetyka - Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Ciborowska H. i Rudnicka A., Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2007, 653-658
- Wheless J.W.: History of the ketogenic diet. Epilepsia, 2008; 49 Suppl 8: 3-5
- Carroll J. i Koenigsberger D.: The ketogenic diet: A practical guide for caregivers. J Am Diet Assoc, 1998; 98;3: 316-321
- Batch, J. T., Lamsal, S. P., Adkins, M., Sultan, S., & Ramirez, M. N. (2020). Advantages and Disadvantages of the Ketogenic Diet: A Review Article. Cureus, 12(8), e9639.
