Dieta łatwostrawna, czasem potocznie dietą żołądkową albo lekkostrawną jest formą zmodyfikowaną diety tradycyjnej, stosowanej przez większość osób na co dzień [1]. Jest to jeden z najczęściej stosowanych sposobów żywienia w szpitalu, używana jako podstawa do planowania pozostałych typów diet leczniczych, oprócz bogatoresztkowej [1, 2]. Jak każdy typ diety zmodyfikowanej może być błędnie rozumiana i stosowana nieprawidłowo, a co za tym idzie wpływać negatywnie na organizm [3]. Co to jest dieta lekkostrawna i kiedy jest używana? Co powinniśmy jeść, stosując dietę lekkostrawną i jak może wyglądać śniadanie lekkostrawne czy obiad lekkostrawny? Jakich potraw unikać, a jakie posiłki będą zalecane? Jakie sposoby obróbki wykorzystywać w diecie lekkostrawnej? Czy trudno jest przygotować jadłospis na cały tydzień według zasad diety lekkostrawnej? Na te i wiele innych pytań oraz tabele z zalecanymi w diecie lekkostrawnej produktami znajdziecie odpowiedź w poniższym artykule.
Dieta lekkostrawna - charakterystyka
Głównym diety łatwo strawnej jest dostarczenie wszystkich niezbędnych składników pokarmowych przy jednoczesnym ograniczeniu produktów obciążających przewód pokarmowy. Dieta ma umożliwić przyswojenie jak największej ilości składników jak najmniejszym kosztem. Powinna pokrywać zapotrzebowanie energetyczne i dostarczać makro- oraz mikroelementy w takiej samej ilości, jak dieta podstawowa.
Modyfikacja względem diety tradycyjnej dotyczy zarówno doboru produktów łatwostrawnych jak i rodzaju technik przyrządzania posiłków, które sprawiają, że potrawy będą łatwo przyswajalne. Produkty ciężkostrawne powinny być eliminowane. Jedną z najważniejszych modyfikacji w diecie lekkostrawnej sprawiającej, że jadłospis będzie odpowiedni, a efekty jej działania widoczne jest ograniczenie, a często nawet wykluczenie produktów i posiłków obfitujących w tłuszcze. Należy wyeliminować także potrawy smażone, wzdymające powodujące wzdęcia, długo zalegające w żołądku czy ostro przyprawione. Tradycyjne pieczenie także nie jest zalecane. Kolejną ważną zasadą jest zmniejszenie spożycia błonnika pokarmowego, który pęczniejąc w wyniku wiązania wody, zalega w przewodzie pokarmowym, powodując uczucie sytości. Nie jest to pożądane w przypadku chorób żołądka czy jelit, jednak warto pamiętać, że niewielka ilość tego składnika pokarmowego jest niezbędna, aby po wchłonięciu wody w jelicie mógł on ułatwić wypróżnianie, a także stworzyć odpowiednie podłoże dla korzystnej mikroflory bakteryjnej. Zalecana ilość błonnika w diecie lekkostrawnej powinna wynosić do 25g/ dobę. Do technik powodujących zmniejszenie ilości błonnika w diecie lub uczynienia go mniej drażniącym zaliczamy:
- dobór młodych, delikatnych warzyw czy owoców
- gotowanie
- usuwanie skórki, błony w warzywach i owocach
- przecieranie przez sito
- miksowanie
- wykorzystywanie soków
- stosowanie produktów zbożowych o średnim stopniu przemiału
Posiłki powinny być spożywane 4-5 razy w ciągu doby, a ostatni z nich należy spożyć 2 godziny przed snem. Żeby dieta lekkostrawna przyniosła efekty, posiłki te powinny być niewielkie. Ważne jest także, żeby potrawy były świeżo przyrządzane, jako że przechowywanie ich w lodówce może zwiększyć ryzyko zakażenia bakteryjnego. [1,3]
Do kogo powinna być skierowana dieta lekkostrawna?
Dieta łatwo strawna najczęściej jest zalecana dla osób z problemami zdrowotnymi dotyczącymi układu trawiennego (m.in. w stanach zapalnych żołądka i jelit, nadmiernej pobudliwości jelita grubego, nowotworach przewodu pokarmowego, w chorobach przyzębia) jednakże odgrywa ona też ważną rolę w innych przypadkach chorobowych (np. w chorobach przebiegających z gorączką, w zapaleniu płuc o przebiegu ostrym, w okresach rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych, dla chorych długo leżących, w przypadku anoreksji), według ustaleń lekarza. Dietę lekkostrawną poleca się także osobom starszym [1-5]. Chory, który jest leczony w zakładzie zamkniętym powinien otrzymywać dietę łatwo strawną, zanim lekarz ustali dla niego dietę leczniczą [2].
Co można jeść na diecie lekkostrawnej?
Warto zwrócić szczególną uwagę na to, jakie produkty są lekkostrawne, bo tylko przy ich wykorzystaniu dieta będzie lekkostrawna. Przepisy powinny uwzględniać gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, duszone, obsmażanie bez dodatku tłuszczu na patelni przeznaczonej do smażenia beztłuszczowego. Dozwolone jest także pieczenie w pergaminie, folii przezroczystej, w naczyniach ceramicznych, w piekarniku lub opiekaczu elektrycznym czy na ruszcie. Zaleca się doprawianie w sposób łagodny, tak aby potrawy były smaczne i pobudzały często upośledzone podczas choroby czy rekonwalescencji łaknienie [1-3].
Tabela 1. Produkty zalecane w diecie łatwostrawnej [1-3].
| Grupa produktów | Produkty/potrawy dozwolone |
| Produkty zbożowe | Pieczywo jasne i czerstwe (czasem pieczywo typu graham w małej ilości), sucharki, drobne kasza: manna, krakowska, jęczmienna łamana - dobrze oczyszczona, ryż, drobne makarony |
| Mleko i produkty mleczne | Mleko słodkie (≤ 2%) i zsiadłe, jogurt, kefir, sery: biały (chudy lub półtłusty), homogenizowany |
| Mięso, jaja, ryby, nasiona roślin strączkowych | Mięso: kurczak i indyk bez skóry, mięso z królika, cielęcina oraz w mniejszych ilościach niektóre części wołowiny i wieprzowiny (polędwica, rostbef, łopatka, mostek) Wędliny: szynka, schab, polędwica, filet Ryby morskie chude: dorsz, sola, mintaj, pstrąg tęczowy Jaja: na miękko i na twardo, jajecznica na dozwolonych tłuszczach, omletNasiona roślin strączkowych: żadne |
| Tłuszcze | Margaryny miękkie; oleje roślinne: rzepakowy, oliwa z oliwek, sojowy, słonecznikowy, kukurydziany |
| Ziemniaki | Gotowane, gotowane tłuczone, puree |
| Warzywa i owoce | Owoce i warzywa pieczone, duszone, gotowane, bez skórki i pestek |
| Desery | Kompoty, kisiel, musy, galaretki, biszkopty, ciasto drożdżowe |
| Przyprawy | Łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier, sok z cytryny, koper zielony, kminek, tymianek, majeranek, bazylia, lubczyk, rozmaryn, wanilia, goździki, ew. cynamon |
| Sosy | Delikatne o łagodnym smaku zagęszczane zawiesiną z mąki, mleka np. koperkowy |
| Napoje | Naturalna woda niegazowana, lekki napar z herbaty oraz kawy |
Czego nie można jeść na diecie lekkostrawnej?
Wśród technik kulinarnych dyskwalifikujących potrawy z grona lekkostrawnych można wymienić smażenie i pieczenie na tłuszczu, jako że potrawa po nasiąknięciu tłuszczem jest ciężkostrawna i potęguje negatywne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
Tabela 2. Produkty przeciwwskazane w diecie łatwostrawnej [1-3].
| Grupa produktów | Produkty/potrawy przeciwwskazane |
| Produkty zbożowe | Pieczywo razowe żytnie i pszenne, każde pieczywo świeże, rogaliki francuskie (croissant), grube kasze: pęczak, gryczana, grube makarony |
| Mleko i produkty mleczne | Sery żółte i topione, sery pleśniowe, Feta, serki typu Fromage |
| Mięso, jaja, ryby, nasiona roślin strączkowych | Tłusta wieprzowina: schab karkowy, boczek, golonka, słonina; wołowina, baranina, gęś, kaczka Tłuste wędliny: mielonka, salami, parówki, drobno mielone kiełbasy, pasztetowa, kaszanka, pasztety Surowe jaja, mięso lub ryby: sushi, tatar. Ryby wędzone i konserwy rybne. Nasiona roślin strączkowych: soja, soczewica, bób, cieciorka |
| Tłuszcze | Śmietana, smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde |
| Ziemniaki | Frytki, wszelkiego rodzaju ziemniaki smażone, placki ziemniaczane, pyzy, chipsy |
| Warzywa i owoce | Owoce niedojrzałe, gruszki, śliwki, papryka, rzodkiewka, rzepa, szczypior, wszystkie odmiany kapusty, kukurydza, warzywa konserwowane octem, cebula, czosnek, smażone ziemniaki, frytki Owoce w syropie lub w czekoladzie, dżemy wysokosłodzone, owoce suszone |
| Desery | Torty, ciasta z kremem, pączki, ciasto francuskie, faworki, batony |
| Przyprawy | Ostre przyprawy: ocet, pieprz, musztarda, papryka |
| Sosy | Ostre, na zasmażkach, sosy na mocnych i tłustych wywarach mięsnych lub z kości |
| Napoje | Mocne kakao, płynna czekolada, napoje alkoholowe |
Dieta lekkostrawna - przykładowy jadłospis
Jadłospis w diecie lekkostrawnej - jak powinien wyglądać? Poniżej przedstawiono, jak może wyglądać dieta lekkostrawna: przykładowe śniadanie, drugie śniadanie, obiad, podwieczorek i kolacja.
Śniadanie: czerstwe pszenne pieczywo, jajka na miękko, pomidor bez skórki i pestek, kawa zbożowa, mleko
Drugie śniadanie: czerstwa bułka pszenna z masłem, biały ser z musem z dyni
Obiad: chuda wołowina duszona w sosie z koperkowym, ryż z duszonym szpinakiem
Podwieczorek: pierogi leniwe, obrane brzoskwinie, kefir
Kolacja: pasta z indyka i gotowanych warzyw (marchew, pietruszka), czerstwe pieczywo pszenne, słaba zielona herbata
Jak widać, nie jest potrzebna duża zmiana, aby tradycyjna dieta pasowała do zasad diety lekkostrawnej, żołądkowej. Jadłospis na cały tydzień może być oparty o tradycyjne posiłki i potrawy w nieco zmodyfikowanej formie (m.in. sposób obróbki termicznej, obieranie i wybieranie delikatnych warzyw i owoców oraz oczyszczonych produktów zbożowych) i nie powinno sprawić trudności ułożenie go.
Bibliografia:
- Ciborowska H. Dieta łatwostrawna, w: Dietetyka - Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Ciborowska H. i Rudnicka A., Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2007, 244-251
- Jarosz M. (red.) Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa;2011
- https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-lekkostrawna-2/
- Aleksandrowicz, Ilona. "Dieta lekkostrawna jako terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy." Journal of NutriLife 9 (2019).
- Mosiołek, Anna, and Jacek Gierus. "Program rehabilitacji masy ciała w anoreksji." Psychiatria 16.3 (2019): 132-138
